Zaman İlluziyası

Zaman hər yerdə eynidirmi?

Hazırda dünya saatına görə Amerikada saat neçədir, Yaponiyada saat neçədir tapa bilərsiz. Bəs Andromeda qalaksikasında bir ulduzda saat neçədir? Orada bizim bildiyimiz mənada keçər günlər, saatlar, zaman?

Soyuq bir planetdə təkamülləşmiş bir canlı növünün metabolizması da yavaş olacaq. Uzaq planetlərə də getməyə ehtiyac yoxdur əslində. Okean dərinliklərində əsrlərlə yaşayan qeyri-adi canlılar var. Bu canlılar o qədər ləng hərəkət edirlər ki baxılanda dayandığını güman edərsən. Amma onun üçün zaman bu şəkildə irəliləyir. Bəlkə də onun qol saatı bizimkindən min qat daha yavaş işləyir. Qol saatı xarab olduğu üçün deyil, metabolizması zaman hissini bu şəkildə yaratdığı üçündür.

Bəs vaxtın tez, ya da yavaş keçdiyini nəyə görə deyirik? Baş verən hadisələrə görə. Unudulmamalıdır ki zaman maddədən ayrı düşünülə bilməz. Daha doğrusu, zaman hərəkətlə birlikdədir. Nə qədər çox hərəkət, hadisə, yer dəyişdirmə olsa qəbul edilən zamanda o qədər dəyişmə olar. Bütün günü heç bir şey etmədən durmaqla bütün gün gəzmək arasında əyani bir zaman hissi fərqi var. Halbuki iki gündə də 24 saat keçmişdir. Yəni psixoloji bir təsiri də var zaman hissinin amma mən daha çox fiziki illüziyadan bəhs edəcəyəm.

Bizlər günəş sistemində sabit sürətlə dönürüük dünyalılar olaraq. Bunun birlikdə günəş sistemimiz də kompleks olaraq süd yolu qalaktikasının içində böyük bir sürətlə hərəkət edir. Bu sürətlərdə hərəkət edərkən bizim qəbul etdiyimiz zamanın sürəti yaranır. Əgər günəş sistemimizin sürəti ləngisə, bizim sürətimiz yavaşıyır, hətta dayanarsa, artıq gecə gündüz anlayışından tutmuş, zamanın sahəsilə bağlı hesablar tamamilə alt-üst olacaqdır. Bir təsəvvür edin ki, hər zaman qaranlıq, günəş doğmur, ya da üfüqdə sabit durur. Ən kiçik bir ölkə dəyişikliyində belə jetlag yaşayan bəşəriyyət belə bir təsir altında zaman anlayışını tamamilə itirəcək.

Sizə zamanın azalır deyirlər. Ya da vaxtını boşa xərcləmə, zaman dəyərlidi deyirlər. Həqiqətən,belə olduğunu sorğulamaq lazımdır.Sual verin-Zamanım boşaa gedirmi? Vaxtı kim qoydu ki, pul kimi onu da satmağa çalışırlar? Zaman anlayışını kim yaratdı? Vaxtın tükəndiyini kim deyib? Bəli, zaman da alınıb satıla biləcək haa gəldi gregorian təqviminin kəşfindən sonra. Bu an hiss etdiyiniz, təsvir etdiyiniz zaman sizə verilmiş süni bir zamandır. Hazırda 50 yaş bu sizə yaşlanmısınız düşünməyiniz üçün uydurulmuş bir zamandır. Əgər mən 1 ilin 10 illə üst-üstə düşdüyü yeni bir təqvim etsəm, siz 50 deyil 5 yaşında olacaqsınız. Yəni rəqəmlərin, vaxtı bölmənin bir mənası yoxdu. Zaman tükənən bir şey deyil.

Vaxtı düzgün qavramaq üçün öncə bu zamandan, bölünmüş kommersiya vaxtdan ayrılmağımız lazımdır. Sonra dünəni, bu günü və sabahı eyni anda cəhd edək.